تأثیر کیفیت حسابرسی و رعایت حقوق سهامداران بر احتمال 125 گزارشگری متقلبانه

Transcript

1 تأثیر کیفیت حسابرسی و رعایت حقوق سهامداران بر احتمال 125 گزارشگری متقلبانه 1 سید کاظم ابراهیمی 2 علی بهرامی نسب 3 جواد باغیان چکیده: تاریخ دریافت: 94/12/14 تاریخ پذیرش: 96/2/9 هدف از تحقیق حاضر تعیین اثر کیفیت حسابرسی و رعایت حقوق سهامداران بر احتمال گزارشگری متقلبانه در صورتهای مالی میباشد. در تحقیق حاضر احتمال گزارشگری متقلبانه براساس دو معیار مدیریت سود و احتمال تقلب اندازه گیری شده است که برای اندازه گیری احتمال تقلب در صورتهای مالی از مدل بنیش )1999( و برای مدیریت سود از مدل تعدیل شده جونز )1991( استفاده شده است. در این تحقیق اطالعات مالی 102 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در طی بازه زمانی 1389 تا 1393 مورد استفاده قرار گرفت. نتایج پژوهش با استفاده از الگوی رگرسیون چند متغیره و روش دادههای تابلویی با اثرات ثابت نشان میدهد که در سطح اطمینان %95 کیفیت حسابرسی اثر منفی و معناداری بر احتمال گزارشگری متقلبانه در صورتهای مالی دارد به عبارت دیگر با افزایش کیفیت حسابرسی احتمال تقلب و میزان مدیریت سود کاهش مییابد همچنین نتایج تحقیق بیانگر رابطه منفی و معناداری بین رعایت حقوق سهامداران و احتمال گزارشگری متقلبانه میباشد. کلمات کلیدی: کیفیت حسابرسی حقوق سهامداران گزارشگری متقلبانه و مدیریت سود 1- استادیار گروه حسابداری دانشگاه سمنان ایران 2- مربی گروه حسابداری دانشگاه سمنان ایران )نویسنده مسئول( abahraminasab@semnan.ac.ir 3- دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت منابع انسانی دانشگاه آزاد شاهرود

2 96 زمستان 69 شماره هفدهم سال مقدمه -1 خالص سود از درصدی برمبنای مدیره هیات پاداش تعیین و سو یک از مالکیت از مدیریت جدایی تقلب و سود مدیریت مینماید. تقویت سهامی شرکتهای در را نمایندگی تئوری دیگر سوی از ار زیادی زیانهای میتوانند و میباشند نمایندگی تئوری اثرات مهمترین از مالی صورتهای در نظیر همچون بزرگی شرکتهای اخیر مالی رسواییهای نمایند. تحمیل آن سهامدارن و شرکت بر و ساز از ای مجموعه استقرار و ایجاد به را ای حرفه مجامع و سهامداران توجه ورلدکام انرون در عام سهامی شرکتهای در 1386(. کردلر )ابراهیمی ساخت معطوف 4 شرکتی حاکمیت کارهای این در که موضوعی بنابراین میشوند تعیین عمده سهامداران توسط شرکتها مدیران موارد اغلب و مدیران مقابل در اقلیت سهامداران حقوق از حمایت است برخوردار ای ویژه اهمیت از شرکتها 1391(. احمدی و )کمیجانی میباشد عمده سهامداران کننده کنترل ابزار عنوان به میتواند که است قوی شرکتی حاکمیت از مهم جزء یک حسابرسی نتیجه در میکند. محدود سود کردن دستکاری برای را مدیریت انگیزههای که شود. محسوب ای باال حسابرسی کیفیت دارد وجود سود مدیریت برای کمی فرصت حتی که جایی در میرود انتظار بر که است ویژگیهایی از یکی حسابرسی مؤسسه اندازه حسابرسان دیدگاه از 2010(. 5 )ابراهیم رود خدمات بزرگتر حسابرسی مؤسسات که است معتقد )1981( 6 دیآنجلو دارد. اثر حسابرسی کیفیت دست به کار بازار در بهتری شهرت که هستند عالقهمند زیرا میکنند ارائه باالتر کیفیت با حسابرسی نیستند. خود مشتریان دادن دست از نگران است زیاد آنان مشتریان تعداد اینکه دلیل به و آورند کاری دست وقایع این اصلی منشأ که داد نشان شرکتها این ورشکستگی به مربوط وقایع بررسی حرفه به نسبت بدبینی موجب نیز امر همین و است بوده کیفیت بی و واهی سودهای گزارش و سود طراحی نظیر متقلبانه روشهای به توسل با شرکتها این مدیران اغلب شد. حسابرسی و حسابداری گزارشگری کیفیت سود مدیریت قصد به وابسته اشخاص با ساختگی و صوری معامالت انجام و بحران وقوع 1385(. )بولو بودند داده تنزل سطح پایینترین به ممکن حد تا را سود کیفیت و مالی و شرکتها سودآوری کاهش به منجر نمودند تجربه را آن دنیا کشورهای اکثر که 2008 سال مالی نیز ایران در است. شده شرکتها سود مدیریت و مالی صورتهای در تقلب انگیزه افزایش نتیجه در پیامدهای میشود پیشبینی و میباشد مالی بحران از نشانههایی 1390 سال در ریال ارزش کاهش همچنین و اختیار در مالی منابع کردن محدود کار و کسب فضای بر تاثیرگذاری طریق از بحران تهران بهادار اوراق بورس به مشخص بهطور و سهام بازار به شده پذیرفته شرکتهای سود حاشیه کلی سیاستهای اجرای همچنین و سهام بازار توسعه بر سهامداران کردن متضرر با و شود کشیده 1389(. )تقوی بگذارد اثر 44 اصل اندازه تقلب احتمال و سود مدیریت معیار دو برساس متقلبانه گزارشگری احتمال حاضر تحقیق در 126 متقلبانه گزارشگری احتمال بر سهامداران حقوق رعایت و حسابرسی کیفیت تأثیر 4 - corporate governance 5 - Ebrahim 6 - DeAngelo

3 96 زمستان 69 شماره هفدهم سال 127 برای و )1999( 7 بنیش مدل از مالی صورتهای در تقلب احتمال گیری اندازه برای است شده گیری حاضر پژوهش راستا این در است شده استفاده )1991( 8 جونز شده تعدیل مدل از سود مدیریت سهامداران حقوق رعایت و حسابرسی کیفیت آیا که است سؤال این برای پاسخی یافتن دنبال به تهران بهادار اوراق بورس در شده پذیرفته شرکتهای متقلبانه گزارشگری کاهش موجب میتواند شود تحقیق نظری مبانی 2- مالی صورتهای در تقلب 1-2- مینماید: تعریف زیر صورت به را تقلب 9 )ACFE( آمریکا در تقلب رسمی بازرسان انجمن به که میگردد اطالق ثالث اشخاص یا کارکنان مدیران از نفر چند یا یک عمدی اقدام به»تقلب میگردد.«منجر مالی صورتهای نادرست ارائه مینماید: تعریف زیر شکل به را تقلب ایران 240 حسابرسی استاندارد 4 بند یا کارکنان مدیران از نفر چند یا یک فریبکارانه یا عمدی اقدام هرگونه از عبارتست»تقلب 1388( استانداردها تدوین )کمیته غیرقانونی یا ناروا مزیتی یک از برخورداری برای ثالث اشخاص سهوی تحریف هرگونه از عبارتست اشتباه ایران 450 شماره حسابرسی استاندارد 4 و 3 بند طبق عمدی اقدام هرگونه از عبارتست تقلب و افشاء( مورد یک یا مبلغ یک حذف )شامل مالی درصورتهای غیر یا ناروا مزیتی یک از برخورداری برای ثالث اشخاص یا مدیران از چندنفر یا یک فریبکارانه یا بیش دادن نشان طریق از اقالم دستکاری شامل را مالی صورتهای در تقلب میتوان بنابراین قانونی. دانست زیانها یا و هزینهها بدهیها دادن نشان حد از کمتر یا و سود یا فروش داراییها حد از 1392(. زلقی و )اعتمادی متقلبانه گزارشگری احتمال بر سهامداران حقوق رعایت و حسابرسی کیفیت تأثیر سود مدیریت 2-2- یا اهداف به یابی دست قصد به شرکت مدیریت گروه سوی از که است فرآیندی سود مدیریت و حسابداری گزارشهای مخاطبان بر تأثیرگذاری برای مدیریت رو این از میگیرد. انجام منافعی وقوع بنابراین میکند. مدیریت را شده گزارش سودهای نظر مورد منافع و اهدف به رسیدن برای استفاده از بخشی کم دست دارند اعتقاد شرکت مدیران که است مطلب این مبین خود سود مدیریت برای الزم زمینة و ندارند آگاهی شرکت احوال و اوضاع از آنها اندازه به مالی صورتهای کنندگان مدیریت 1392(. تحریری و )باباجانی دارد وجود سود مدیریت فرآیند طریق از آنها منافع تأمین شرکت سهامداران تمامی میان در اصلی موضوع و مالی گزارش کیفیت مهم ابعاد از یکی سود هر بنابراین میشود محسوب عملکرد ارزیابی مهم معیارهای از یکی سود میزان که آنجا از میباشد 7 - Beneish 8 - Jones 9 - Association of Certified Fraud Examiners (ACFE)

4 گونه دخالتی که سبب شود صحت گزارشها خدشه دار گردد میتواند بر نحوة تصمیم گیری کاربران گزارشهای مالی تأثیر گذار باشد )زنگین و سردار 2010( کیفیت حسابرسی یک تعریف متداول از کیفیت حسابرسی به وسیله دی آنجلو )1981( ارائه شده است. او کیفیت حسابرسی را ارزیابی و استنباط بازار از احتمال توانایی حسابرس در کشف تحریفهای با اهمیت در صورتهای مالی و یا سیستم حسابداری صاحبکار و گزارش تحریفهای با اهمیت کشف شده تعریف کرده است. احتمال اینکه حسابرس تحریفهای با اهمیت را کشف کند به شایستگی حسابرس و احتمال اینکه حسابرس تحریفهای با اهمیت کشف شده را گزارش کند به عنوان استقالل حسابرس تعبیر شده است. در این تعریف کشف نقص کیفیت حسابرسی را در قالب دانش و توانایی حسابرس اندازهگیری میکند در حالی که گزارش آن بستگی به انگیزههای حسابرس برای افشاگری دارد. با وجود این که تعریف دی آنجلو برای حسابرسی صورتهای مالی مناسب است اما میتواند سایر انواع حسابرسیها را نیز در بر گیرد )حساس یگانه و آذینفر 1389(. تیتمان و ترومن )1986( 11 کیفیت حسابرسی را میزان صحت و درستی اطالعاتی تعریف کردهاند که پس از حسابرسی در اختیار سرمایه گذاران قرار میگیرد. دیویدسون و نئو )1993( 12 تعریف متفاوتی از کیفت حسابرسی ارائه کردند کیفیت حسابرسی را توانائی حسابرس در کشف و حذف تحریفات با اهمیت و نیز کشف دستکاری انجام شده در سود خالص میداند حقوق سهامداران سازمان توسعه و همکاریهای اقتصادی حقوق سهامداران به صورت مجموعه ای از 7 جزء زیر تعریف نموده است )سازمان توسعه و همکاری اقتصادی 2004(: 1- حقوق اساسی سهامداران که مهمترین آنها شامل نقل و انتقال سهام دریافت اطالعات مربوط و با اهمیت در مورد شرکت بطور منظم و به هنگام حضور و اعمال رأی در مجامع عمومی نصب و عزل اعضای هیئت مدیره سهیم بودن در سود شرکت. 2- حق شرکت در تصمیمات مربوط به تغییرات بنیادین در شرکتها که شامل اصالحات اساسنامه یا دیگر اسناد حاکمیتی مشابه تصویب انتشار سهام اضافی و مبادالت غیر عادی شامل انتقال تمام یا بخش اعظم دارائیها که منجر به فروش )واگذاری( شرکت میشود. 3- حق شرکت مؤثر و رأی دادن در مجمع عمومی که مهمترین آنها شامل قرار گرفتن اطالعات کافی و به هنگام در مورد زمان مکان و دستور جلسه مجمع عمومی قرار دادن فرصت مناسب برای سهامداران جهت طرح سؤاالت و خواستههایشان از هیات مدیره و مشارکت مؤثر سهامداران 10 - Zengin and Serdar 11 - Titman and Trueman 12 - Davidson and Neu

5 129 در تصمیمات کلیدی حاکمیت شرکتی مانند نامزدی و انتخاب اعضای هیات مدیره تسهیل شود. 4- افشای ساختارهای سرمایه ای که موجب میشود سهامداران خاصی به میزان کنترلی نامتناسب با مالکیت دست یابند. 5- کارآیی و شفافیت ساز و کارهای حاکم بر انجام معامالت عمده )بلوکهای کنترلی( سهام شرکتها در بورس اوراق بهادار 6- تسهیل شرایط اعمال حقوق مالکیتی سهامداران شامل سهامداران نهادی 7- امکان مشورت سهامداران با یکدیگر در مورد موضوعات مربوط به حقوق اساسی سهامداری خود کیفیت حسابرسی و گزارشگری متقلبانه یکی از راههای مؤثر در کنترل میزان استفاده از اقالم تعهدی اختیاری توسط مدیریت افزایش کیفیت حسابرسی میباشد که نقش مهمی در هشدار به استفاده کنندگان صورتهای مالی نسبت به میزان استفاده از مدیریت سود دارد )احمدی مقدم 1394(. حسابرسی با کیفیت تر صحت اطالعات ارائه شده را بهبود میبخشد و به سرمایه گذاران اجازه میدهد تا برآورد دقیق تری از ارزش شرکت به دست آورند )نمازی و همکاران 1390(. نتایج تحقیقات پیشین نشان میدهد که مؤسسات حسابرسی بزرگ به منظور حفظ اعتبار و شهرت خود تالش بیشتری در جهت شناسایی میزان استفاده مدیران از اقالم تعهدی اختیاری و در نتیجه جلوگیری از استفاده این اقالم مینمایند لذا با افزایش کیفیت حسابرسی این انتظار وجود دارد که احتمال جلوگیری از مدیریت سود و گزارشگری متقلبانه افزایش یابد و کیفیت گزارشات مالی بهبود یابد )راسمین و همکاران 2014(. 13 نتایج تحقیق راسمین و همکاران )2014( نشان داد که کیفیت حسابرسی رابطه منفی با مدیریت سود دارد وان چون و همکاران )2011( 14 نشان دادند که حسابرسان متخصص در صنعت و حسابرسان بزرگ مدیریت واقعی سود را دچار محدودیت مینمایند زنگین و سردار )2010( نیز به این نتیجه رسیدند که چهار موسسه بزرگ حسابرسی تخصص در صنعت و تصدی شرکت حسابرسی )به عنوان شاخصهای کیفیت حسابرسی( اقالم تعهدی اختیاری )شاخصی برای مدیریت سود( را دچار محدودیت میکند رعایت حقوق سهامداران و گزارشگری متقلبانه در شرکتهای سهامی عام در اغلب موارد مدیران شرکتها توسط سهامداران عمده تعیین میشوند بنابراین موضوعی که در این شرکتها از اهمیت ویژه ای برخوردار است حمایت از حقوق سهامداران اقلیت در مقابل مدیران و سهامداران عمده میباشد )کمیجانی و احمدی 1391(. تمرکز مالکیت وجود سهامدار دارای حق کنترل بر شرکت مالکیت دولت مالکیت سهامداران خارجی 13 - Rusmin and et.al 14 - Wuchun, and et.al

6 130 وجود سهام ممتاز در ساختار سرمایه شرکت برگزاری جلسه مجمع عمومی نمونههایی از ساز و کارهای حاکمیت شرکت است که میتواند منجر به اعمال نظارتهای مناسب توسط سهامداران شده و رفتار فرصت طلبانه و سودجویانه مدیران را محدود نماید )صفرزاده 1392(. زمانی که مدیر درصد پایینی از سهام شرکت را در اختیار داشته باشد تحت تأثیر نیروهای بازار و اعمال نظارت کارآمد در جهت به حداکثر رساندن ارزش شرکت حرکت میکند )فرضیه همگرایی منافع( و در مقابل فرضیه تثبیت موقعیت مدیران 15 بیان میکند وقتی مالکیت مدیران در یک شرکت از یک حدی باالتر رود افزایش در مالکیت مدیران موقعیت شغلی آنها را تثبیت کرده و آنان کمتر مطیع نظم و انضباط خواهند بود و ممکن است رفتارهایی از خود نشان دهند که کامال مغایر با اهداف شرکت 17 است و به این شکل عملکرد شرکت کاهش مییابد )فاما و همکاران 1983(. 16 برگستاهلر و دیچو )1997( نتیجه گرفتند سرمایه گذاران شرکتهای دارای مالکان متعدد و فاقد سهامداران عمده به جای پردازش دقیق اطالعات مورد نیاز خود بر معیارهای کم هزینهیی مانند شاخصهای مبتنی بر سود اتکا میکنند. آنان معتقدند که در شرکتهای دارای سهامداران متعدد و متنوع در مقایسه 18 با شرکتهای دارای سهامداران عمده احتمال انجام مدیریت سود بیشتر است. هانگ و دیگران )2013( در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که با افزایش حقوق سهامداران میزان اقالم تعهدی اختیاری کاهش مییابد و یک رابطه منفی بین حقوق سهامداران و اقالم تعهدی اختیاری وجود دارد همچنین آنها در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که افزایش سطح ماکیت درونی با میزان اقالم تعهدی اختیاری رابطه معناداری دارد به عبارت دیگر زمانی که سطح مالکیت مدیران افزایش مییابد بر میزان استفاده از اقالم تعهدی اختیاری تاثیرگذار میباشد پیشینه تحقیق پیوندی )1393( در تحقیقی به کارگیری مدل بنیش جهت پیش بینی تقلب و ارتباط آن با بازده سهام و کیفیت سود با رویکرد حسابداری دادگاهی را مورد بررسی قرار داد و برای به دست آوردن میزان تقلب از مدل بنیش )1999( استفاده نمود. نتایج تحقیق وی نشان دهنده وجود رابطه ای مثبت بین میزان تقلب و بازده حقوق صاحبان سهام و وجود رابطه ای منفی بین تقلب و کیفیت سود میباشد. در پایان یک رگرسیون در ایران جهت پیش بینی تقلب ارائه شده است که نتایج نشان دهنده تفاوتهای اندکی با مدل بنیش )1999( میباشد. حساس یگانه و دیگران )1393( در تحقیق خود نشان دادند که از بین شاخصهای حاکمیت شرکتی تنها میزان مالکیت سهامداران نهادی و تمرکز مالکیت رابطه معکوس و معناداری با اقالم تعهدی اختیاری دارد و سایر شاخصهای حاکمیت شرکتی با اقالم تعهدی اختیاری رابطه معناداری 15 - Entrenchment Hypothesis 16 - Fama and Jensen 17 - Burgstahler and I. Dichev 18 - Huang and et.al

7 131 ندارد همچنین نتایج پژوهش حاکی از آن است که رابطه بین ساختار مالکیت شرکتها و اقالم تعهدی غیراختیاری مستقیم و معنیدار و اقالم تعهدی اختیاری معکوس و معنیدار میباشد. ولی بین متغیرهای اندازه موسسه حسابرسی کننده و حسابرس داخلی با اقالم تعهدی اختیاری و غیراختیاری رابطه معنیداری مشاهده نشد. صفرزاده )1392( که رابطه بین حقوق سهامداران و کیفیت سود را مورد بررسی قرار داده است نشان داد که رابطه بین حقوق سهامداران و کیفیت سود تک بعدی نیست به عبارت دیگر هر کدام از معیارهای کیفیت سود از زاویه ای خاص به این موضوع میپردازد که نتایج آنها بعضا ضد و نقیض است لذا مستقیما نمیتوان عنوان کرد که رابطه بین این دو متغیر مثبت یا منفی است. بررسی همبستگی بین شاخص حقوق سهامداران و کیفیت سود نیز حکایت از هم بستگی مثبت بین شاخص کل حقوق سهامداران و معیار به موقع بودن سود دارد اما هم بستگی بین شاخص کل حقوق سهامداران و سایر معیارهای کیفیت سود از جمله اقالم تعهدی اختیاری منفی میباشد. کاشانی پور )1389( به بررسی رابطه بین سهامداران نهادی کوتاه مدت و بلند مدت و مدیریت سود فزاینده شرکتها نتایج پژوهش نشان میدهد سهامداران نهادی کوتاه مدت تاثیری مثبت و معنادار و سهامداران نهادی بلند مدت تاثیری منفی و معنادار بر مدیریت سود فزاینده درآمد شرکتها دارند. مراد زاده فرد و همکاران )1388( به بررسی رابطه بین مالکیت نهادی و مدیریت سود در شرکتهای پذیرفته شده در بورس پرداختند و از دو آزمون مختلف شامل آزمون همبستگی و آزمون رگرسیون مقطعی چند گانه استفاده کردند نتایج پژوهش بیانگر وجود رابطه منفی بین سطح مالکیت نهادی و تمرکز آن با مدیریت سود میباشد. اسمال و همکاران )2015( 19 این موضوع را که آیا رعایت حقوق سهامداران تمایل به مدیریت سود را تحت تأثیر قرار میدهد را مورد بررسی قرار دادند. نتایج تحقیق آنها نشان داد که افزایش حقوق سهامداران به طور قابل توجهی بر تمایل مدیران بر انجام مدیریت سود تأثیر میگذارد همچنین در شرکتهای که از سیستم مناسب حاکمیت شرکتی برخوردار میباشند نسبت به سایر شرکتها تمایل به داشتن سطوح باالتری از اقالم تعهدی وجود دارد. تارجو و هروتی )2015( 20 به شناسایی تقلب در گزارشگری مالی با مدل بنیش )1999( و داده کاوی پرداختند. دوره زمانی تحقیق آنها سالهای بین 2001 تا 2014 در بورس اندونزی بود. نتایج آنها نشان داد که با استفاده از شاخصهای مدل بنیش )1999( امکان شناسایی شرکتهای متقلب وجود دارد. آریس و همکاران )2015( 21 به شناسایی تقلب در گزارشگری مالی با تکنیکهای آماری پرداختند. نمونه آنها شامل شرکتهایی کوچک و متوسط با حداکثر 100 نفر پرسنل بود و از مدلهای بنیش 19 - Small and et.al 20 - Tarjo and Herawati 21 - Aris and et.al

8 96 زمستان 69 شماره هفدهم سال 132 متقلبانه گزارشگری احتمال بر سهامداران حقوق رعایت و حسابرسی کیفیت تأثیر و نمودند استفاده مالی گزارشگری در تقلب تعیین برای مالی نسبتهای و آلتمن مدل )1999( وجود متقلب شرکتهای شناسایی امکان )1999( بنیش مدل از استفاده با که داد نشان آنها نتایج دارد. حسابرسی کیفیت و آزاد نقد وجه مازاد تأثیر عنوان با پژوهشی در )2014( همکاران و راسمین بین زمانی دوره در متغیرها این بررسی به یافته توسعه کشور سه از شواهدی سود مدیریت بر سنگاپور و مالزی اندونزی کشور سه بورس از را خود اطالعات و پرداختند 2010 تا 2005 سالهای سود مدیریت با منفی رابطه حسابرسی کیفیت که داد نشان آنها تحقیق نتایج نمودند. استخراج نقدی جریان مازاد بین رابطه بر معناداری اثر حسابرسی کیفیت که داد نشان نتایج همچنین دارد ندارد. سود مدیریت و آزاد دولت تحریمهای نقش و حسابرسی حسابداری در تقلب بررس به )2014( 22 همکاران و لیسیک 537 تعداد و بود 2005 تا 1995 بین سالهای آنها تحقیق زمانی دوره پرداختند. چین کشور در اندازه بین معناداری و منفی رابطه که داد نشان آنها تحقیق نتایج دادند. قرار بررسی مورد را شرکت دارد. وجود مالی صورتهای در تقلب و حسابرسی موسسه گزارشگری احتمال و شرکتی حاکمیت ساختار افشاء عنوان با تحقیقی به )2014( 23 آرشاد و رازالی نمودند. استفاده آلتمن Z و بنیش M معیار دو از تقلب گیری اندازه برای آنها پرداختند. متقلبانه عمومی شرکتهای بین از شرکت 227 تعداد و بود 2011 و 2010 سالهای آنها تحقیق زمانی دوره احتمال قویتر شرکتی حاکمیت که داد نشان آنها تحقیق نتایج دادند. قرار بررسی مورد را مالزی اب که داد نشان آنها تحقیقات نتایج همچنین میدهد کاهش را مالی صورتهای در تقلب کاهش مییابد. افزایش مالی صورتهای اعتبار میزان شرکتی حاکمیت کارایی افزایش مدیریت روی بر نهادی مالکیت و مدیره هیأت ساختار تأثیر بررسی به )2009( 24 همکاران و یانگ مدیریت شرکتها که داد نشان جونز شده تعدیل مدل از استفاده با تحقیق نتایج پرداختند. سود مالکیت و بیرونی مدیره هیأت با سود مدیریت بین داری معنی رابطه و دادهاند انجام باال به رو سود ندارد. وجود نهادی آماری جامعه و تحقیق روش 3- مبتنی توصیفی پژوهش روش نظر از و میرود شمار به کاربردی دسته از هدف نظر از پژوهش این دادههای است. شده استفاده ادغام و ترکیبی دادههای تحلیل از آن در که است رگرسیونی تحلیل بر با دادهها تحلیل و تجزیه است. شده آوری جمع کدال سایت و پرداز تدبیر فشرده لوح از نیاز مورد است. شده انجام Eviews افزار نرم از استفاده 1389 سالهای طی تهران بهادار اوراق بورس در شده پذیرفته شرکتهای پژوهش آماری جامعه 22 - Lisic and et.al 23 - Razali, W.A. A. W., and Arshad 24 - Yang and et.al

9 133 تا 1393 هستند. در این پژوهش نمونه گیری با استفاده از روش حذفی سیستماتیک انجام شده است. لذا نمونه انتخابی شامل کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده که شرایط زیر را دارا باشند: 1- نام شرکت تا پایان سال 1389 در فهرست شرکتهای پذیرفته شده دربورس درج شده باشد. 2- به لحاظ افزایش قابلیت مقایسه دوره مالی آنها منتهی به 29 اسفند ماه باشد. 3- در طی دوره مورد بررسی ) ( تغییر سال مالی نداشته باشد. 4- اطالعات مالی آن قابل دسترس باشد. 5- جزء شرکتهای مالی )مانند بانکها مؤسسات مالی( و شرکتهای سرمایهگذاری یا شرکتهای واسطهگری مالی نباشد. پس از اعمال محدودیتهای فوق تعداد شرکتهای انتخابی 102 شرکت میباشد و در مجموع تعداد سال شرکت مورد بررسی قرار گرفته است. 4- فرضیهها و مدل پژوهش با توجه به مبانی نظری پژوهش و پیشینه آن فرضیههای پژوهش به شرح زیر تدوین شدهاند: فرضیه اول- کیفیت حسابرسی اثر معناداری بر احتمال تقلب در صورتهای مالی دارد. فرضیه دوم- کیفیت حسابرسی اثر معناداری بر مدیریت سود دارد. فرضیه سوم- رعایت حقوق سهامداران اثر معناداری بر احتمال تقلب در صورتهای مالی دارد. فرضیه چهارم- رعایت حقوق سهامداران اثر معناداری بر مدیریت سود دارد. مدل رگرسیون فرضیه اول تا چهارم تحقیق که به پیروی از تحقیق هانگ و دیگران )2013( و راسمین و همکاران )2014( تدوین شده است به ترتیب به شرح رابطههای 1 تا 4 میباشد: رابطه )1( رابطه )2(

10 رابطه )3( 134 رابطه )4( که در رابطههای فوق PROBM احتمال تقلب DAC مدیریت سود )اقالم تعهدی اختیاری( AQ کیفیت حسابرسی G حقوق سهامداران BOARD ترکیب هیات مدیره INS درصد مالکیت سهامداران نهادی MB ارزش بازار به ارزش دفتری SIZE اندازه شرکت OCF وجه نقد عملیاتی LOSS معیار زیان LEV اهرم مالی YEAR متغیر مجازی اثرات ثابت سال IND متغیر مجازی اثرات ثابت صنعت و e جزء خطا میباشد. 5- نحوه اندازه گیری متغیرهای تحقیق: 1-5- متغیر مستقل تحقیق: ب- حقوق سهامداران )G(: متغیر مستقل در این تحقیق حقوق سهامداران میباشد که به عنوان یکی از ساز و کارهای خارجی حاکمیت شرکتی میباشد. از آنجایی که این متغیر در برگیرنده عوامل متعددی است لذا در تحقیق حاضر از معیاری ترکیبی و چند بعدی جهت سنجش این متغیر استفاده شده است. استفاده از یک معیار چند بعدی و ترکیبی برای اندازه گیری رعایت حقوق سهامداران دارای مزایایی همچون وارد نمودن یک متغیر در مدل رگرسیون به جای توجه جداگانه به هریک از مؤلفهها است )گومپرز و دیگران 2003(. صفرزاده )1392( به منظور تعیین فاکتورهای تاثیرگذار بر حقوق سهامداران در ایران با الگوبرداری از تحقیقات انجام شده توسط گومپرز و دیگران )2003( و ببچوک و دیگران )2008( تعداد 5 مؤلفه زیر را به عنوان مؤلفههای نهایی حقوق سهامداران در ایران معرفی نموده است در تحقیق حاضر نیز سنجش حقوق سهامداران با الگوی بومی شده صفرزاده )1392( به شرح زیر انجام میپذیرد: در مرحله اول دادههای مربوط به مؤلفههای پنج گانه حقوق سهامداران که توسط صفرزاده )1392( بومی شدهاند به شرح جدول 1 برای هر شرکت در هر سال جمع آوری شده است )صفرزاده :)1392

11 135 نام مؤلفه جدول 1- مؤلفههای مربوط به حقوق سهامداران در ایران نحوه اندازه گیری تمرکز مالکیت وجود سهامدار دارای حق کنترل میزان سهامداری یا مالکیت دولت معامله با اشخاص وابسته وجود دعاوی قانونی علیه شرکت ابتدا میانگین درصد سهام شناور آزاد شرکتهای نمونه در هر سال محاسبه میشود. در صورتی که درصد سهام شناور آزاد یک شرکت از میانگین بیشتر باشد به آن شرکت عدد صفر و در غیر این صورت به آن شرکت عدد یک اختصاص مییابد. در صورت عدم وجود سهامدار عمده دارای حق کنترل به آن شرکت عدد صفر و در غیر این صورت عدد یک اختصاص مییابد. ابتدا میانگین درصد مالکیت دولت در شرکتهای نمونه برای هر سال محاسبه میشود. در صورتی که درصد مزبور برای یک شرکت از میانگین کمتر باشد به آن شرکت عدد صفر و در غیر این صورت به آن شرکت عدد یک اختصاص مییابد. ابتدا میانگین نسبت مبلغ معامالت بین شرکت و اشخاص وابسته به مبلغ فروش برای کلیه شرکتهای نمونه در هر سال محاسبه میشود. در صورتی که این نسبت برای یک شرکت از عدد میانگین بیشتر باشد به آن شرکت عدد صفر و در غیر این صورت به آن شرکت عدد یک اختصاص مییابد. در صورت وجود دعاوی قانونی علیه شرکت در 3 سال گذشته به آن شرکت عدد صفر و در غیر این صورت به آن شرکت عدد یک اختصاص مییابد. در مرحله دوم از متدولوژی کدگذاری و انباشت کدها به منظور عملیاتی کردن حقوق سهامداران استفاده شده است. براساس این متدولوژی به هر کدام از 5 مؤلفه امتیاز صفر و یا یک اختصاص یافته و از جمع زدن این امتیازها نمره مربوط به هر شرکت در هر سال محاسبه شده است )صفرزاده.)1392 ب- کیفیت حسابرسی :)AQ( نتایج تحقیقات پیشین نشان میدهد که مؤسسات حسابرسی بزرگ به منظور حفظ اعتبار و شهرت خود تالش بیشتری در جهت شناسایی تقلب و مدیریت سود مینمایند )دی آنجلو 1981 و راسمین و همکاران 2014( لذا در تحقیق حاضر کیفیت حسابرسی براساس اندازه موسسه با یک متغیر مجازی با ارزش صفر و یک تعیین میگردد به این صورت که اگر حسابرس توسط سازمان حسابرسی انجام شده باشد عدد 1 و در غیر این صورت عدد 0 در نظر گرفته میشود متغیرهای وابسته: الف- احتمال تقلب :)PROBM( متغیر وابسته در فرضیه اول تحقیق احتمال تقلب میباشد که به پیروی از تحقیقات انجام شده توسط آریس و همکاران )2015( تارجو و هروتی )2015( رازالی و آرشاد )2014( و پیوندی )1393( برای اندازه گیری احتمال تقلب از مدل بنیش )1999( به شرح رابطه 5 استفاده میشود: DEPI 0/SGI /AQI /GMI /DSR /PROBM= -84 LEVI 0/ACCRUALS 327 4/SGAI /172 رابطه )5(

12 96 زمستان 69 شماره هفدهم سال 136 متقلبانه گزارشگری احتمال بر سهامداران حقوق رعایت و حسابرسی کیفیت تأثیر صورتهای اطالعات از استفاده با که است متغیر 8 شامل و میباشد تقلب احتمال PROBM که 1393(: همکاران و )ابراهیمی میشوند محاسبه زیر صورت به مالی تقسیم t سال در فروش به دریافتنی حسابهای نسبت طریق از شاخص این :DSR شاخص و مطالبات که است این دهنده نشان شاخص این میآید. دست به t-1 سال در نسبت همین بر نشان شرکت فروشهای در زیاد بسیار افزایش ندارد. همخوانی یکدیگر با متوالی دوره دو در درآمدها است. شرکت اعتباری سیاستهای در تغییر دهنده سود درصد به t-1 سال در ناخالص سود درصد تقسیم طریق از شاخص این :GMI شاخص دهنده نشان باشد یک از بزرگتر شاخص این که صورتی در میآید. دست به t سال در ناخالص میباشد. شرکت آینده مورد در منفی نشانه یک که است ناخالص سود رشد کاهش t سال در داراییها کل بر ثابت و جاری داراییهای جمع نسبت از شاخص این :AQI شاخص باشد یک از بزرگتر نسبت این که صورتی در میآید. دست به t-1 سال در نسبت همین بر تقسیم از بخشی دیگر عبارت به میباشد. گذشته سال به نسبت شرکت داراییهای در کاهش دهنده نشان است. یافته انتفال هزینهها به شرکت داراییهای میشود. محاسبه t-1 سال در فروش بر t سال در فروش تقسیم از شاخص این :SGI شاخص شرکتهای مدیران اما نمیباشد تحریف و تقلب دهنده نشان شاخص این افزایش کلی طور به این در میباشند. سهام قیمت افزایش و مالی تأمین با رابطه در زیادی فشارهای تحت همواره بزرگ را زیادی هزینههای و یافته کاهش سهام قیمت باشد منفی فروش رشد که صورتی در شرکتها مینماید. ایجاد مدیران برای t سال در ثابت دارایی و استهالک مجموع بر استهالک تقسیم از شاخص این :DEPI شاخص باشد یک از بزرگتر نسبت این که صورتی در میشود. محاسبه t-1 سال در نسبت همین بر تقسیم که است یافته کاهش گذشته سال به نسبت جاری سال استهالک هزینه که است این دهنده نشان انجام استهالک روشهای در تغییر یا و داراییها مفید عمر در افزایش طریق از است ممکن کار این دارد. وجود تقلب احتمال و DEPI بین مثبتی رابطه انتظار بنابراین باشد شده تقسیم t سال در فروش بر فروش و اداری هزینههای تقسیم از شاخص این :SGAI شاخص وری بهره کاهش دهنده نشان شاخص این افزایش میشود. محاسبه t-1 سال در نسبت همین بر فروش و اداری هزینههای بین تناسب عدم نوعی دیگر عبارت به میباشد. فروش و اداری واحدهای دارد. وجود فروش مبلغ با همین بر تقسیم t سال در داراییها کل بر بدهیها کل تقسیم از شاخص این :LEVI شاخص و اهرم میزان باشد یک از بزرگتر نسبت این که صورتی در میشود. محاسبه t-1 سال در نسبت بدهیها در افزایش که است یافته افزایش قبل سال به نسبت جاری سال در بدهیها از استفاده و LEVI بین مثبتی رابطه میرود انتظار بنابراین مینماید. ایجاد را تقلب و سود برای الزم زمینه باشد. داشته وجود تقلب

13 137 شاخص :TATA برای محاسبه این نسبت تفاوت وجه نقد عملیاتی از سود قبل از اقالم غیرمترقبه بر کل داراییها تقسیم شود و این نسبت برای هر سال محاسبه میشود. ب- مدیریت سود :)DAC( متغیر وابسته در فرضیه دوم تحقیق مدیریت سود است که براساس اقالم تعهدی اختیاری طبق مدل جونز )1991( اندازه گیری میشود. اقالم تعهدی اختیاری اقالم قابل کنترلی هستند که مدیران با بکار گیری آنها میتوانند سودهای سالهای آتی را به سنوات اخیر منظور نموده و به این ترتیب سبب افزایش سود سالهای اخیرگردیده و در نتیجه پاداش خود را افزایش دهند. در مدل تعدیل شده جونز )1991( اقالم تعهدی اختیاری معادل تفاوت بین اقالم تعهدی و اقالم تعهدی غیر اختیاری میباشد که از طریق فرمولهای زیر محاسبه میشوند: رابطه )6( که در این رابطه TAC کل اقالم تعهدی شرکت :TA مجموع داراییهای ابتدای سال ΔAR تفاوت حسابهای دریافتنی سال جاری و سال قبل ΔREV تفاوت فروش سال جاری و سال قبل PPE خالص اموال ماشین آالت و تجهیزات میباشد. معادله فوق با استفاده از روش حداقل مربعات معمولی برای هر صنعت تخمین زده میشود سپس پارامترهایβ1 β3 β2 به دست آمده از این رگرسیونها برای تخمین اقالم تعهدی غیر اختیاری به شکل زیر مورد استفاده قرار میگیرد: رابطه )7( :NDACit اقالم تعهدی غیر اختیاری شرکت میباشد و در نهایت اقالم تعهدی اختیاری )DAC( به شکل زیر محاسبه میشود: رابطه )8( 3-5- متغیرهای کنترلی تحقیق: ترکیب هیات مدیره :)BOARD( این نسبت از تقسیم تعداد اعضاء غیر موظف هیات مدیره به تعداد کل اعضاء هیات مدیره محاسبه میگردد. درصد مالکیت سهامداران نهادی :)INS( براساس درصد مالکیت متعلق به سهامداران نهادی محاسبه میگردد مالیکت سهامداران نهادی شامل درصد سهام متعلق به شرکتهای سرمایه گذاری هلدینگ ها بانکها مؤسسات بیمه و... میباشد )مرادزاده فرد و همکاران 1388(.

14 138 ارزش بازار به ارزش دفتری :)MB( براساس تقسیم ارزش بازار سهام به ارزش دفتری سهام اندازه گیری میگردد. اندازه شرکت :)SIZE( این نسبت از بر اساس لگاریتم فروش شرکت سنجیده میشود. وجه نقد عملیاتی :)OCF( این نسبت از تقسیم وجه نقد عملیاتی به جمع داراییها محاسبه میگردد. معیار زیان :)LOSS( یک متغیر مجازی با ارزش صفر و یک میباشد در صورتیکه حال تقسیم سود قبل از اقالم تعهدی بر ارزش بازار شرکت بین 0/03- تا 0 صفر باشد عدد صفر و در غیر این صورت عدد یک انتخاب میشود. اهرم :)LEV( این نسبت از تقسیم بدهیهای بلند مدت بر جمع داراییها محاسبه میگردد. به دلیل تفاوتهای موجود میان صنایع از نظر قوانین و مقررات و سطوح ریسک متفاوت در صنایع مختلف و نیز اثر سال مالی به دلیل تغییرات نرخ تورم در این پژوهش از متغیرهای مصنوعی نوع صنعت )IND( و سال )YEAR( نیز برای کنترل استفاده شده است. 6 -یافتههای پژوهش 1-6- آمار توصیفی و همبستگی متغیرها به منظور کسب شناخت بیشتر درباره نمونه آماری و متغیرهای مورد مطالعه خالصه وضعیت آمار توصیفی متغیرهای تحقیق محاسبه گردیده است. جدول 2 نمایی کلی از آمار توصیفی متغیرها را نشان میدهد: جدول 2 آمار توصیفی متغیرهای پژوهش نام متغیر میانگین میانه حداکثر حداقل انحراف معیار 1/21-2/42-0/41-1/85-1/12 PROBM تعداد مشاهدات 0/11 0/93 0/46 0/22 0/27 1/07 0/76 0/13 0/11-0/ /2 0-3/41 10/35-0/20 0 0/ /99 6/47 14/10 0/57 1-0/ /8 0/70 1/77 12/19 0/09 1-0/05 3/6 0/30 0/72 0/61 2/14 12/11 0/12 0/99 DAC G AQ BOARD INS MB SIZE OCF LOSS

15 96 زمستان 69 شماره هفدهم سال 139 متقلبانه گزارشگری احتمال بر سهامداران حقوق رعایت و حسابرسی کیفیت تأثیر 0/10 0 0/68 0/06 0/11 LEV به منجر است ممکن باشد زیاد مستقل متغیرهای بین همبستگی چنانچه رگرسیون مدل یک در میباشد. 0/50 از بیش یعنی شدید همبستگی باال همبستگی از منظور شود. نتایج شدن مخدوش ندارد. وجود 0/50 از بیشتر همبستگی میشود مشاهده 3 جدول در که همانگونه کنترلی و مستقل متغیرهای بین همبستگی نتایج 3 جدول G 1 AQ -0/12 1 G AQ BOARD INS MB SIZE OCF LOSS LEV BOARD -0/01-0/02 1 INS 0/45 0/21 0/11 1 MB 0/36 0/17 0/19 0/41 1 SIZE -0/03 0/36 0/12 0/28-0/14 1 OCF 0/07 0/07-0/12 0/25 0/16 0/18 1 LOSS 0/01-0/05-0/04-0/23-0/38 0/07 0/06 1 LEV -0/08-0/18 0/03-0/18 0/28-0/07-0/03-0/01 1 دادهها 26 بودن پول یا و 25 پنل 2-6 -آزمون F آزمون از کار این برای دهیم. تشخیص دادهها بودن پول یا و پنل باید ابتدا دادهها آزمون برای در و هستند )تابلویی( پنل دادهها باشد 0/05 از کمتر آن معناداری سطح اگر میشود. استفاده لیمر فرضیات تمام در میکنید مشاهده جدول در که طور همان هستند. )ترکیبی( پول صورت این غیر باید دادهها نوع شدن مشخص از بعد میباشند. پنل دادهها و بوده 0/05 از کمتر معناداری سطح میشود استفاده هاسمن آزمون از کار این برای نمود. مشخص را آنها بودن تصادفی و ثابت اثرات اثرات صورت این غیر در و ثابتاند اثرات باشد 0/05 از کمتر معناداری سطع اگر آزمون این در 0/05 از کمتر داری معنا سطح فرضیات تمامی در میکنید مشاهده که همانطور هستند. تصادفی ثابتاند. اثرات و بود 25 - panel data 26 - pool data

16 140 فرضیه فرضیه اول تحقیق فرضیه دوم تحقیق فرضیه سوم تحقیق فرضیه چهارم تحقیق جدول شماره 4 نتایج آزمون اف- لیمر و هاسمن آماره نتایج آزمون اف- لیمر احتمال 3/749 نتیجه تابلویی آماره 50/0 نتایج آزمون هاسمن احتمال 3/734 تابلویی 49/8 2/045 تابلویی 58/17 2/032 تابلویی 75/48 نتیجه اثرات ثابت اثرات ثابت اثرات ثابت اثرات ثابت 3-6- آزمون فرضیههای تحقیق الف- فرضیه اول: کیفیت حسابرسی اثر معناداری بر احتمال تقلب در صورتهای مالی دارد. نتایج مربوط به تجزیه و تحلیل مدل رگرسیون خطی فرضیه اول به شرح جدول 5 میباشد برای بررسی معناداری کل مدل از آماره F استفاده میگردد. با توجه به احتمال آماره F محاسبه شده در جدول 5 )معناداری مدل ( مشخص میگردد که مدل معنادار بوده و حداقل یکی از ضرایب مدل رگرسیونی مخالف صفر است. برای بررسی برقرار بودن فرض عدم خود همبستگی در نتایج حاصل از معادله رگرسیونی از آزمون دوربین واتسون استفاده گردید. مقدار دوربین واتسون برابر با 2/121 است که چون مقدار آن بین 1/5 تا 2/5 میباشد بیانگر این موضوع است که بین باقیماندهها خود همبستگی نوع اول وجود ندارد. نتایج مدل نشان دهنده آن است که بین متغیر مستقل کیفیت حسابرسی با متغیر وابسته احتمال تقلب رابطه معناداری وجود دارد همچنین با توجه به اینکه ضریب بدست آمده برای متغیر مستقل )0/023-( میتوان نتیجه گرفت که یک رابطه منفی بین متغیر مستقل و وابسته وجود دارد و با افزایش کیفیت حسابرسی احتمال تقلب کاهش مییابد بنابراین فرضیه اول تحقیق تأیید میشود. مقدار ضریب تعیین تعدیل شده در نتایج برآورد شده مدل رگرسیونی فرضیه اول برابر با 0/556 میباشد که این مقدار بیانگر این مطلب است که حدود %56 رفتار متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل و کنترلی توضیح داده میشود.

17 141 جدول شماره 5 نتایج آزمون معناداری مدل رگرسیون فرضیه اول معناداری ضرایب مدل آماره t متغیرها 0/3076 0/0115 0/6749 0/2210 0/4855 0/0453 0/4736 0/4768-1/013-2/596-0/042-1/224-0/698 2/020-16/899-0/718-0/713 معنی داری مدل -0/196-0/023-0/018-0/035-0/212 0/032-1/032-0/036-0/049 0/611 ) β 0 مقدار ثابت مدل ( کیفیت حسابرسی )AQ( ترکیب هیات مدیره )BOARD( درصد مالکیت سهامداران نهادی )INS( ارزش بازار به ارزش دفتری )MB( اندازه شرکت )SIZE( وجه نقد عملیاتی )OCF( معیار زیان )LOSS( اهرم )LEV( ضریب تعیین ضریب تعیین تعدیل شده 0/556 دوربین واتسون 2/111 12/102 آماره F اثرات ثابت سال effect( :)Year fixed لحاظ گردیده تعداد مشاهدات اثرات ثابت صنعت effect( :)Industry fixed لحاظ گردیده ب- فرضیه دوم: کیفیت حسابرسی اثر معناداری بر مدیریت سود دارد.

18 جدول شماره 6 نتایج آزمون معناداری مدل رگرسیون فرضیه دوم معنی داری ضرایب مدل آماره t متغیرها 142 0/4471 0/0131 0/5985 0/0541 0/0665 0/0524 0/4485 0/ /761-2/521-0/528-1/931 1/840 1/957-16/861-0/760-0/755 معنی داری مدل -0/156-0/085-0/024-0/092 0/187 0/031-1/032-0/038-0/052 0/528 ) β 0 مقدار ثابت مدل ( کیفیت حسابرسی )AQ( ترکیب هیات مدیره )BOARD( درصد مالکیت سهامداران نهادی )INS( ارزش بازار به ارزش دفتری )MB( اندازه شرکت )SIZE( وجه نقد عملیاتی )OCF( معیار زیان )LOSS( اهرم )LEV( ضریب تعیین ضریب تعیین تعدیل شده 0/511 دوربین واتسون 2/322 11/774 آماره F اثرات ثابت سال effect( :)Year fixed لحاظ گردیده تعداد مشاهدات اثرات ثابت صنعت effect( :)Industry fixed لحاظ گردیده نتایج مربوط به تجزیه و تحلیل مدل رگرسیون خطی فرضیه دوم به شرح جدول 6 میباشد برای بررسی معناداری کل مدل از آماره F استفاده میگردد. با توجه به احتمال آماره F محاسبه شده در جدول 6 )معناداری مدل ( مشخص میگردد که مدل معنادار بوده و حداقل یکی از ضرایب مدل رگرسیونی مخالف صفر است. برای بررسی برقرار بودن فرض عدم خود همبستگی در نتایج حاصل از معادله رگرسیونی از آزمون دوربین واتسون استفاده گردید. مقدار دوربین واتسون برابر با 2/322 است که چون مقدار آن بین 1/5 تا 2/5 میباشد بیانگر این موضوع است که بین باقیماندهها خود همبستگی نوع اول وجود ندارد. نتایج مدل نشان دهنده آن است که بین متغیر مستقل کیفیت حسابرسی با متغیر وابسته مدیریت سود رابطه معناداری وجود دارد همچنین با توجه به اینکه ضریب بدست آمده برای متغیر مستقل )0/085-( میتوان نتیجه گرفت که یک رابطه منفی بین متغیر مستقل و وابسته وجود دارد و با افزایش کیفیت حسابرسی میزان مدیریت سود کاهش مییابد بنابراین فرضیه دوم تحقیق تأیید میشود. مقدار ضریب تعیین تعدیل شده در نتایج برآورد شده مدل رگرسیونی فرضیه دوم برابر با 0/511 میباشد که این مقدار بیانگر این مطلب است که حدود %51 رفتار متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل و کنترلی توضیح داده میشود.

19 143 ج- فرضیه سوم: رعایت حقوق سهامداران اثر معناداری بر احتمال تقلب در صورتهای مالی دارد. نتایج مربوط به تجزیه و تحلیل مدل رگرسیون خطی فرضیه سوم به شرح جدول 7 میباشد: جدول شماره 7 نتایج آزمون معناداری مدل رگرسیون فرضیه سوم متغیرها ضرایب مدل آماره t ) β 0 مقدار ثابت مدل ( متغیر حقوق سهامداران )G( ترکیب هیات مدیره )BOARD( درصد مالکیت سهامداران نهادی )INS( ارزش بازار به ارزش دفتری )MB( اندازه شرکت )SIZE( وجه نقد عملیاتی )OCF( معیار زیان )LOSS( -3/728-0/612 معناداری 0/0009 0/0348 0/9328 0/5873 0/0754 0/0012 0/9591 0/7457-2/178 0/083-0/543-1/781 3/270 5/248 0/051 0/325-0/085 0/001-0/024-0/191 0/181 0/238 0/0001-0/014 اهرم )LEV( 0/534 ضریب تعیین معنی داری مدل ضریب تعیین تعدیل شده 0/445 دوربین واتسون 2/412 4/759 آماره F اثرات ثابت سال effect( :)Year fixed لحاظ گردیده تعداد مشاهدات اثرات ثابت صنعت effect( :)Industry fixed لحاظ گردیده برای بررسی معناداری کل مدل از آماره F استفاده میگردد. با توجه به احتمال آماره F محاسبه شده در جدول 7 )معناداری مدل ( مشخص میگردد که مدل معنادار بوده و حداقل یکی از ضرایب مدل رگرسیونی مخالف صفر است. برای بررسی برقرار بودن فرض عدم خود همبستگی در نتایج حاصل از معادله رگرسیونی از آزمون دوربین واتسون استفاده گردید. مقدار دوربین واتسون برابر با 2/412 است که چون مقدار آن بین 1/5 تا 2/5 میباشد بیانگر این موضوع است که بین باقیماندهها خود همبستگی نوع اول وجود ندارد. نتایج مدل نشان دهنده آن است که بین متغیر مستقل حقوق سهامداران با متغیر وابسته احتمال تقلب رابطه معناداری وجود دارد همچنین با توجه به اینکه ضریب بدست آمده برای متغیر مستقل )0/085-( میتوان نتیجه گرفت که یک رابطه منفی بین متغیر مستقل و وابسته وجود دارد و با افزایش حقوق سهامداران احتمال تقلب کاهش مییابد بنابراین فرضیه سوم تحقیق تأیید میشود. مقدار ضریب تعیین تعدیل شده در نتایج برآورد شده

20 144 مدل رگرسیونی فرضیه سوم برابر با 0/445 میباشد که این مقدار بیانگر این مطلب است که حدود %44 رفتار متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل و کنترلی توضیح داده میشود که این امر بیانگر ارتباط باالی متغیرهای مستقل با متغیر وابسته و کنترلی است. د- فرضیه چهارم: رعایت حقوق سهامداران اثر معناداری بر مدیریت سود دارد. نتایج مربوط به تجزیه و تحلیل مدل رگرسیون خطی فرضیه چهارم به شرح جدول 8 میباشد: جدول شماره 8 نتایج آزمون معناداری مدل رگرسیون فرضیه چهارم متغیرها ضرایب مدل آماره t ) β 0 مقدار ثابت مدل ( متغیر حقوق سهامداران )G( ترکیب هیات مدیره )BOARD( درصد مالکیت سهامداران نهادی )INS( ارزش بازار به ارزش دفتری )MB( اندازه شرکت )SIZE( وجه نقد عملیاتی )OCF( معیار زیان )LOSS( -3/245-0/587 معنی داری 0/0008 0/0145 0/8597 0/149 0/9654 0/0730 0/2394 0/8312-2/411 5/378-0/176 1/443 0/043-1/801-1/179 0/213-0/033 0/242-0/041 0/171 0/111-0/034-0/020-0/008 اهرم )LEV( /573 ضریب تعیین معنی داری مدل ضریب تعیین تعدیل شده 0/548 دوربین واتسون 1/932 4/909 آماره F اثرات ثابت سال effect( :)Year fixed لحاظ گردیده تعداد مشاهدات اثرات ثابت صنعت effect( :)Industry fixed لحاظ گردیده برای بررسی معناداری کل مدل از آماره F استفاده میگردد. با توجه به احتمال آماره F محاسبه شده در جدول 8 )معناداری مدل ( مشخص میگردد که مدل معنادار بوده و حداقل یکی از ضرایب مدل رگرسیونی مخالف صفر است. برای بررسی برقرار بودن فرض عدم خود همبستگی در نتایج حاصل از معادله رگرسیونی از آزمون دوربین واتسون استفاده گردید. مقدار دوربین واتسون برابر با 1/932 است که چون مقدار آن بین 1/5 تا 2/5 میباشد بیانگر این موضوع است که بین باقیماندهها خود همبستگی نوع اول وجود ندارد. نتایج مدل نشان دهنده آن است که بین متغیر مستقل رعایت حقوق سهامداران با متغیر وابسته مدیریت سود رابطه معناداری وجود دارد همچنین

21 96 زمستان 69 شماره هفدهم سال 145 یک که گرفت نتیجه میتوان )0/033-( مستقل متغیر برای آمده بدست ضریب اینکه به توجه با میزان سهامداران حقوق رعایت افزایش با و دارد وجود وابسته و مستقل متغیر بین منفی رابطه تعیین ضریب مقدار میشود. تأیید تحقیق چهارم فرضیه بنابراین مییابد کاهش سود مدیریت این که میباشد 0/548 با برابر چهارم فرضیه رگرسیونی مدل شده برآورد نتایج در شده تعدیل کنترلی و مستقل متغیرهای توسط وابسته متغیر رفتار %55 حدود که است مطلب این بیانگر مقدار میشود. داده توضیح تحقیق پیشنهادات و گیری نتیجه 7- تقلب احتمال بر سهامداران حقوق و حسابرسی کیفیت اثر بررسی به تحقیق سوم و اول فرضیه پرداخته تهران بهادار اوراق بورس در شده پذیرفته شرکتهای سود مدیریت و مالی صورتهای در بر معناداری اثر سهامداران حقوق رعایت و حسابرسی کیفیت که داد نشان تحقیق نتایج است. حقوق رعایت و حسابرسی کیفیت افزایش با و میباشد منفی آنها اثر نوع و دارند تقلب احتمال افزایش حسابرسی کیفیت که میدهد نشان نتایج این مییابد. کاهش تقلب احتمال سهامداران اجرا کامل و صحیح شکل به شرکتها در سهامداران حقوق گانه پنج معیارهای زمانیکه نیز و مییابد حقوق با مرتبط معیار پنج رعایت دیگر عبارت به مییابد. کاهش شرکتها در تقلب میزان میگردد مالکیت یا سهامداری میزان کنترل حق دارای سهامدار وجود مالکیت تمرکز یعنی سهامداران تقلب کاهش موجب شرکت علیه قانونی دعاوی کاهش و وابسته اشخاص با معامله کاهش دولت صحیح شکل به را فوق معیارهای که شرکتهایی در تقلب میزان و میگردد مالی صورتهای در و رازالی توسط شده انجام تحقیق با نتایج این میباشد. شرکتها سایر از کمتر نمودهاند رعایت قوی شرکتی حاکمیت که رسیدند نتیجه این به خود تحقیق در آنها دارد. مطابقت )2014( آرشاد نشان آنها تحقیقات نتایج همچنین میدهد کاهش را مالی صورتهای در تقلب کاهش احتمال تر با بنابراین مییابد افزایش مالی صورتهای اعتبار میزان شرکتی حاکمیت کارایی افزایش با که داد منفی رابطه که داد نشان نیز )2014( همکاران و لیسیک تحقیق نتایج دارد. همخوانی حاضر تحقیق حاضر تحقیق با که دارد وجود مالی صورتهای در تقلب و حسابرسی موسسه اندازه بین معناداری و دارد. مطابقت اثر سهامداران حقوق رعایت و حسابرسی کیفیت که داد نشان نیز چهارم و دوم فرضیههای نتایج دارای سهامدار وجود مالکیت تمرکز حسابرسی کیفیت دارند. سود مدیریت بر معناداری و منفی دعاوی کاهش و وابسته اشخاص با معامله کاهش دولت مالکیت یا سهامداری میزان کنترل حق بهادار اوراق بورس در شده پذیرفته شرکتهای در سود مدیریت کاهش موجب شرکت علیه قانونی آنها دارد. مطابقت )2013( دیگران و هانگ توسط شده انجام تحقیق با نتایج این میگردد. تهران اختیاری تعهدی اقالم میزان سهامداران حقوق افزایش با که رسیدند نتیجه این به خود تحقیق در که دارد وجود اختیاری تعهدی اقالم و سهامداران حقوق بین منفی رابطه یک و مییابد کاهش شده انجام تحقیقات با حاضر تحقیق نتایج همچنین میباشد. حاضر تحقیق یافتههای با مطابق متقلبانه گزارشگری احتمال بر سهامداران حقوق رعایت و حسابرسی کیفیت تأثیر

22 146 توسط راسمین و همکاران )2014( و وان چون و همکاران )2011( مطابقت دارد. نتایج تحقیق راسمین و همکاران )2014( نشان داد که کیفیت حسابرسی رابطه منفی با مدیریت سود دارد وجه نقد آزاد مازاد رابطه مثبتی با مدیریت سود دارد. نتایج تحقیق وان چون و همکاران )2011( نشان داد که حسابرسان متخصص در صنعت و حسابرسان بزرگ مدیریت واقعی سود را دچار محدودیت مینمایند. یکی از مهمترین محدودیتهایی که این پژوهش با آن مواجه بوده است گزارشگری متفاوت شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در مواردی از جمله مشخص نمودن وضعیت اعضاء هیات مدیره که کدامیک از اعضاء موظف محسوب میگردند و کدام یک غیر موظف میباشند. یکی دیگر از محدودیتهای تحقیق حاضر کمبود تحقیقات مشابه داخلی و خارجی در خصوص فرضیههای سوم و چهارم میباشد که محقق را در مقایسه یافتههای خود با محدودیت مواجه نموده است همچنین از دیگر محدودیتهای تحقیق حاضر این است که در تحقیق حاضر برای اندازه گیری احتمال تقلب از مدل احتمالی بنیش )1999( استفاده شده است هرچند که دقت اندازه گیری این مدل در تحقیقات خارجی و باز سرمایه ایران تأیید شده است اما ممکن است با واقعیت متفاوت باشد. با توجه به اینکه در تحقیق حاضر رابطه منفی بین کیفیت حسابرسی و رعایت حقوق سهامداران با احتمال تقلب و مدیریت سود تأیید شده است بنابراین به سرمایه گذاران توصیه میگردد تا در هنگام خرید سهام به نوع موسسه حسابرسی و شاخصهای مهم مرتبط با حقوق سهامداران از جمله تمرکز مالکیت میزان مالکیت دولت پاداش هیات مدیره و معامله با اشخاص وابسته را مورد توجه قرار دهند زیرا رعایت این فاکتورها اثر منفی بر میزان تقلب و مدیرت سود دارد به عبارت دیگر افزایش کیفیت حسابرسی و حقوق سهامداران موجب کاهش تقلب و مدیریت سود میگردد و در بلندمدت میتواند باعث بهبود کیفیت گزارشات مالی و افزایش ارزش شرکت شود. به سازمان بورس اوراق بهادار تهران نیز پیشنهاد میگردد تا شرکتها را ملزم به ارائه گزارش معیارهای پنج گانه حقوق سهامداران در متن گزارش فعالیتهای هیات مدیره و یا به شکل مجزا نماید تا تحلیل گران مالی و سهامداران با اتکا بر این گزارشات اقدام به خرید سهام شرکتهایی نمایند که سطح باالتری از رعایت حقوق سهامداران در آنها وجود دارد. به منظور انجام تحقیقات آتی نیز پیشنهادات زیر ارائه میگردد: به پژوهشگران پیشنهاد میگردد که در تحقیقات آتی برای اندازه گیری احتمال تقلب از مدلهای دیگری از جمله میزان تحریف در صورتهای مالی و برای اندازه گیری مدیریت سود از معیارهای دیگری همچون مدیریت سود واقعی و پایداری سود استفاده نمایند. به پژوهشگران پیشنهاد میگردد که در تحقیقات آتی رابطه بین حقوق سهامداران با سایر فاکتورهای مالی از جمله ضریب پاسخ سود و هزینه سرمایه مورد بررسی قرار گیرد.

23 147 منابع تحقیق 1-1 ابراهیمی کردلر علی )1386( نظام راهبری شرکتی و نقش سهامداران نهادی در آن دانش و پژوهش حسابداری شماره 8 صص ابراهیمی سیدکاظم بهرامی نسب علی و پیوندی سعیده )1393( تشریح مدلی بر اساس حسابداری دادگاهی برای تشخیص تقلب دوازدهمین همایش ملی حسابداری دانشگاه شیراز 3-3 احمدی مقدم منصور )1394( بررسی ارتباط بین محدودیت در تأمین مالی تصمیمات تأمین مالی و ریسک جریان نقدی آزاد با انواع مدیریت سود پایان نامه کارشناسی ارشد حسابداری دانشگاه سمنان 4-4 اعتمادی حسین و زلقی حسن )1392( کاربرد رگرسیون لجستیک درشناسایی گزارشگری مالی متقلبانه دانش حسابرسی سال 13 شماره 51 صص باباجانی جعفر و تحریری آرش )1392( اطالعات بازار دربارة عوامل بنیادی و مدیریت سود بررسیهای حسابداری و حسابرسی دوره 20 شماره 1 صص بولو قاسم )1385( نظام راهبری شرکت و تأثیر آن بر کیفیت سود ماهنامه بورس شماره 52 صص تقوی مهدی غفاری فرهاد و غیبی سید یاسر )1389( اثر بحران مالی غرب بر بورس اوراق بهادار تهران مجله مطالعات مالی شماره 5 صص پیوندی سعیده )1393( به کارگیری مدل بنیش جهت پیش بینی تقلب و ارتباط آن با بازده سهام و کیفیت سود با رویکرد حسابداری دادگاهی پایان نامه کارشناسی ارشد حسابداری دانشگاه سمنان. 9-9 حساس یگانه یحیی دیدار حمزه و اسکندری احمد )1393( بررسی رابطه بین حاکمیت شرکتی و کیفیت اقالم تعهدی اختیاری و غیر اختیاری در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مجله پژوهشهای حسابداری مالی سال ششم شماره 19 صص سازمان توسعه و همکاری اقتصادی )2004( اصول حاکمیت شرکتی ترجمه مهسا رهبری خرازی تهران اطالع رسانی بورس صفرزاده محمدحسین )1392( تأثیر رعایت حقوق سهامداران بر کیفیت سود پژوهشهای تجربی حسابداری سال سوم شماره 9 صص کاشانی پور محمد احمد پور احمد و باقر پور سید محمد )1389( بررسی رابطه بین سهامداران نهادی کوتاه مدت و بلند مدت و مدیریت سود فزاینده شرکتها دانش حسابداری شماره 3 صص کمیته تدوین استانداردهای حسابرسی )1388( استانداردهای حسابرسی سازمان حسابرسی تهران 1414 کمیجانی اکبر احمدی حبیب )1391( تحلیل و بررسی نقش حمایت از حقوق سهامداران در گسترش بازار سهام سال اول پژوهش مطالعات اقتصادی کاربردی در ایران شماره 1 ص 62-41

24 مرادزاده فرد مهدی ناظمی اردکانی مهدی غالمی رضا و فرزانی حجت اله )1388( بررسی رابطه بین مالکیت نهادی سهام و مدیریت سود در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بررسیهای حسابداری و حسابرسی شماره 55 صص نمازی محمد بایزدی انور و جبارزاده کنگرلویی سعید )1389( بررسی رابطه بین کیفیت حسابرسی و مدیریت سود تحقیقات حسابداری و حسابرسی سال دوم شماره نهم صص Aris NA, Arif SM, Othman R, Mohamed Zain, (2015), Fraudulent Financial Statement Detection Using Statistical Techniques: The Case Of Small Medium Automotive Enterprise, The Journal of Applied Business Research,, Vol. 31 No. 4, pp beneish, M.D. (1999).»The detection of earnings manipulation«. Financial Analysts Journal (September/October): Burgstahler, D., and I. Dichev. (1997), Earnings management to avoid earnings increases and losses. Journal of Accounting and Economics 24 (1): Davidson. R. A. and D. Neu. (1993). A Note on Association Between Audit Firm Size and Audit Quality. Contemporary Accounting Research. Vol. 9. No. 2: DeAngelo, L., (1981). Auditor size and auditor quality, Journal of Accounting and Economics 3 (3):pp Ebrahim,A. (2010). Auditing Quality, Auditor Tenure, Client Importance,and Earnings management:an Additional Evidence. 7.Fama, E., and Jensen, M., (1983), Separation of Ownership and Control, Journal of Law and Economics, Vol.: 26, Pp: Huang, H, Wang, wemin and J, zhou, Abcos, (2013), Shareholder Rights, Insider Ownership and Earnings Management, Accounting Foundation,The University of Sydney,vol.49.no.l 9.Jones, J.J. (1991), Earnings management during import relief investigations, Journal of Accounting Research, Vol. 29 No. 2, pp Lisic LL, Silveri S, Song Y, Wang K, (2015), Accounting fraud, auditing, and the role of government sanctions in China, Journal of Business Research, Vol 68, 6, PP Parkinson, J.E. (1994); Corporate Power and Responsibility, Oxford University Press, Oxford. 12.Razali, W.A. A. W., and Arshad, R., (2014). Disclosure of corporate governance structure and the likelihood of fraudulent financial reporting, Procedia - Social and Behavioral Sciences 145 (2014) Rusmin R, Astami E.W, Hartadi B, (2014), The impact of surplus free cash flow and audit quality on earnings management, Asian Review of Accounting, Vol. 22 Iss 3 pp

25 Small, K; Kwag, S and Li, J, (2015), Do shareholder rights influence managerial propensity to engage in earnings management?, Journal of Economics & Finance,Vol. 39 Issue 2, p Tarjo D, Herawati N, (2015), Application of Beneish M-Score Models and Data Mining to Detect Financial Fraud, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol 211, PP Titman,S. B,Trueman. (1986). Information Quality and the Valuation of New Issues. Journal of Accounting Research.Vol 26.pp: Wuchun, Chi. Ling Lei, Lisic. Mikhail, Pevzner. (2011). Is Enhanced Audit Quality Associated with Greater Real Earnings Management?. Accounting Horizons, Vol. 25, No. 2, Yang, W. S., Chun, L. S. And Ramadili, S. M. (2009). The Effect of Board Structure and Institutional Ownership Structure on Earnings Management, Journal of Economics and Management,Vol. 3, No. 2, pp Zengin, Y. Serdar,O. (2010). audit quality and earnings management in interim financial reports Zouari, A. And Rebai, I. (2009). Institutional Ownership Differences and Earnings Management: A Neural Networks Approach, International Research Journal of Finance and Economics, Vol. 34, pp